Mè đen rang ăn liền và công dụng của mè – Mè còn gọi là Vừng, Du tử miêu, Hồ ma… Tên khoa học Sesamum orientale L, họ Mè. Mè đập lấy hạt phơi khô sau đó ngân nước để ráo cho vảo chảo rang giòn dùng để ăn lẫn gạo lứt rang rất tốt.
Mè đen là loại cây nhỏ, thân có nhiều lông. Lá mọc đối, đơn, không có lá kèm. Hoa trắng mọc đơn độc ở kẽ lá, lưỡng tính không đều, có cuống ngắn, Đài hơi hợp ở gốc. Quả nang dài, 4 ô mở thành 4 mảnh. Nhiều hạt nhỏ màu vàng hay nâu đen. Lá mầm chứa nhiều dầu.
Nước ta Mè đen được trồng khắp nơi để lấy hạt ăn và xuất khẩu. Vào các tháng 7,8,9,người ta cắt toàn cây về, phơi khô, đập lấy hạt, phơi khô, loại bỏ tạp chất.
Mè đen hay Mè vàng đều dùng làm thuốc được nhưng thường chỉ hay dùng Mè đen còn Mè vàng dùng để ép dầu.
Trong Tây y, dầu Mè đen được dùng thay dầu Ôliu để chế thuốc tiêm, cao dán nhọt. Trong Đông y, dầu Mè và Mè là vị thuốc bổ, nhuận tràng, lợi sữa. Vừng có vị ngọt, tính bình, không độc, vào 4 kinh phế, tỳ, can và thận; có tác dụng ích gan, bổ thận, nuôi huyết, nhuận táo…….
Theo y học hiện đại, mè đen chứa nhiều axít béo chưa no (45 – 55%) như sesamin, sesamon, sesamolin, sesamol, axít oleic, axít linoleic, axít palmitic, axít arachic, lecitin, glycerol, vitamin E, PP, axít folic, axít amin và nhiều chất khoáng như đồng, canxi, nhiều sắt, phospho… nên có nhiều tác dụng: dầu mè bôi lên niêm mạc có tác dụng giảm kích thích, chống viêm. Giảm lượng cholesterol trong máu, phòng trị xơ cứng động mạch, phòng ngừa cao huyết áp ở người lớn tuổi. Dầu mè đen giúp nhuận tràng, thông đại tiện, chữa táo bón nhất là ở người già. Phòng chống suy dinh dưỡng do thành phần có nhiều chất dinh dưỡng nên thích hợp cho người già yếu suy nhược, trẻ em suy dinh dưỡng (phối hợp các loại đậu). Bổ khí huyết, làm mịn da, đen tóc giúp trẻ lâu nhờ chứa nhiều sắt và vitamin E, PP.
Mè đen (vừng đen)
Một số bài thuốc có sử dụng Mè đen:
– Chữa cao huyết áp, mạch máu xơ cứng, táo bón: Mè đen, Hà thủ ô, Ngưu tất, các vị bằng nhau tán nhỏ, dùng mật luyện viên bằng hạt ngô. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 10g.
– Kiết lỵ mới phát: Mè đen ăn sống 30g một ngày, ăn liền trong 2 – 3 ngày.
– Chữa phụ nữ cạn sữa: Mè đen sao qua, giã nhỏ, cho thêm ít muối ăn hàng ngày cho lợi sữa.
– Thuốc bổ và trừ mọi bệnh để sống lâu: Lá Dâu non và Mè đen, hai thứ bằng nhau, tán bột làm viên uống hàng ngày hoặc: Mè đen loại hột to, đỏ và phơi 9 lần, luyện với bột hay với mật làm viên to bằng hạt nhãn; uống mỗi lần 1 viên với rượu; ngày uống 3 lần. Uống được 1 năm thì công hiệu (Nam dược thần hiệu).
– Chữa bị bỏng: Nhai Mè đen đắp vào.
– Chữa kiết lỵ mới phát: Mè đen ăn sống 30g một ngày, ăn liền vài ba ngày.
– Chữa đại tiện táo, bí: Hạt Mè đen sao nhẹ, lượng vừa đủ. Ăn với 30g Mật ong.
– Chữa nhuận tràng, táo bón, miệng khô khát: Hạt Mè đen 30g, Lá cối xay 300g. Mè đen rang chín, giã nhỏ, rây bột. Lá cối xay nấu nước rồi cô thành cao đặc.
Trộn 2 thứ làm thành bánh 5g. Ngày uống hai bánh, hãm với nước sôi sau mỗi bữa ăn. Hoặc hạt Mè đen 20g, Sinh địa 16g, Huyền sâm 16g, Mạch môn 16g, Sa sâm 16g, Thạch hộc 12g. Tất cả phơi khô thái nhỏ, sao vàng tán bột. Luyện với Mật ong, vừa đủ làm viên. Ngày uống 10 – 20g.
Chữa đau lưng: Hạt Mè đen sao cháy, tán bột, mỗi lần uống 12g với ít rượu Mật hoặc nước Gừng.
Dầu Mè đen ép sống, uống 1 thìa canh với ít rượu chữa ngã sưng tấy, đau nhức, bôi lên vết thương, chữa bỏng.
Rễ Mè đen phối hợp với lá Trắc bá phơi khô, thái nhỏ, nấu thành cao đặc, bôi hằng ngày làm tóc chóng mọc.
Hạt Mè đen có tác dụng giải độc, chữa tê cứng, táo bón, huyết áp cao.
Sách Danh y biệt lục xếp mè là loại thực phẩm thượng hạng. Lý Thời Trân trong Bản thảo cương mục có dẫn lời cổ nhân: “Thời cổ coi mè là tiên dược, ngày nay ít dùng, đâu biết rằng dùng lâu dài rất có ích? Lưu Nguyễn nhập thiên thai, gặp tiên nữ, thấy họ ăn cơm với mè đen, có khi ăn mè thay cho cơm, vậy mè chính là thức ăn của thần tiên vậy”. Trong Thần tiên truyện có truyền thuyết Lỗ Nhĩ Sinh hơn 80 tuổi, chỉ ăn bánh mè mà vẫn trẻ khoẻ, ngày đi hơn 300 dặm mà người nhanh như hươu nai.
Cách dùng
Mè đen đãi sạch, rang sơ, tán bột, mỗi ngày ăn 15 – 20g, có thể ăn với cơm, xôi đậu hoặc hoà nước chín rồi uống.
Sản phụ thiếu máu, thiếu sữa: mè đen sao qua, giã nhỏ cho thêm ít muối ăn hàng ngày cho lợi sữa. Ăn chung với cơm hoặc nấu cháo nếp.
Táo bón ở người già và trẻ em: mè đen sao tán bột 1 – 2 muỗng canh, trứng gà một quả đổ nước sôi trộn đều, thêm ít mật ong rồi uống.
Chữa tóc bạc sớm: mè đen, táo nhục đồng lượng, sấy khô tán bột, vò thành viên nhỏ mỗi lần uống khoảng 20 viên, ngày hai lần, sáng và tối.
Bỏng nước sôi nhẹ: lấy mè đen giã nát đắp lên chỗ bỏng sẽ thấy mát ngay, hoặc thoa một lớp mỏng dầu mè ngay lên vết bỏng…
Chú ý, do tính nhuận trường của mè nên người bụng yếu hay bị tiêu chảy không nên dùng.
DS Lê Kim Phụng
(nguyên giảng viên khoa y học cổ truyền, đại học Y dược TP.HCM)
